[Dit artikel is overgenomen uit Hypericum, nr. 4, maart 2005, de nieuwsbrief van de Floristische Werkgroep Twente en FLORON Twente. Met tussen vierkante haken een enkele toevoeging over de lokale, Oost-Noord-Brabantse situatie (FLORON-district 19) door John Bruinsma.]

In de Standaardlijst 2003 zijn een aantal taxa van de voorgaande Standaardlijst gesplitst. De nieuwe soorten en ondersoorten zullen in de komende editie van de Heukels’ Flora van Nederland en op een volgende FLORON-streeplijst terug te vinden zijn. Daar het zich echter laat aanzien dat zowel de nieuwe Heukels’ als een nieuwe streeplijst dit jaar niet zullen verschijnen, willen we hier de nieuwe gesplitste taxa alvast behandelen. Waarnemingen van deze (onder)soorten kunnen dan ook dit jaar al worden doorgegeven.

Fig. 1. Amaranthus hybridus subsp. hybridus    Bron: Gorteria 24: 70

Fig. 2. Amaranthus hybridus subsp. bouchonii    Bron: Gorteria 24: 69

Dactylorhiza maculata s.l.
Van Dactylorhiza maculata (Gevlekte orchis) wordt Dactylorhiza fuchsii (Bosorchis) afgesplitst. Groeiplaatsen in ons district kennen we niet [ook niet in Oost-Brabant, wel in het Buitengoor bij Mol]. Kreutz & Dekker (2000) geven een melding van Bad Boekelo uit 1989, gebaseerd op een schriftelijke mededeling. Dit jaar zal Bad Boekelo in het kader van het nieuwe FLORON-monitoringproject door Pieter Stolwijk worden bezocht, zodat hierover meer duidelijkheid komt.
D. fuchsii onderscheidt zich van D. maculata door haar diep 3-lobbige kroonlip, waarvan de middelste lob ongeveer even breed is als de zijlobben (Fig. 3) De grootste breedte van het onderste stengelblad ligt in tegenstelling tot D. maculata in de bovenste helft van de bladschijf. De bladonderzijde is glanzend grijsgroen; bij D. maculata dof grijsgroen. D. fuchsii is een plant van kalkhoudende bodems; D. maculata heeft een voorkeur voor zure milieus.

Fig. 3. onderlip: bovenste rij: Dactylorhiza fuchsii onderste rij: Dactylorhiza maculata     Bron: Stace 1997

Panicum dichotomiflorum s.l.
Panicum dichotomiflorum (Kale gierst) wordt gesplitst in Panicum dichotomiflorum en Panicum schinzii (Zuid-Afrikaanse gierst).Beide taxa zijn recent in ons FLORON-district waargenomen, bijna alleen in maïsakkers [ook in D19 en in nog oostelijker Brabant].
Reijerse & Stolwijk (2002) geven de volgende sleutel:

– Aartje 2,3-2,8 mm lang, aan de top stomp tot weinig spits. Onderste bloem mannelijk. Palea van de onderste bloem tijdens de bloei half-openstaand ('gapend' aartje) (Fig. 4a)	Panicum schinzii
– Aartje 2,5-3,5 mm lang, aan de top spits tot toegespitst. Onderste bloem steriel. Palea van de onderste bloem tijdens de bloei gesloten blijvend (Fig. 4b)	Panicum dichotomiflorum

Fig. 4. a. Panicum dichotomiflorum b. Panicum schinzii    Bron: Gorteria 28: 79

Pastinaca sativa
Pastinaca sativa (Pastinaak) wordt gesplitst in twee ondersoorten: Pastinaca sativa subsp. sativa (Pastinaak) en Pastinaca sativa subsp. urens (Brandpastinaak).
Pastinaca sativa subsp. urens is bij ons nog niet gevonden, maar breidt zich de laatste tijd vanuit Zuid- en Middeneuropa naar onze streken uit. Recent is ze bekend geworden van o.a. Zuid-Limburg. Groeiplaatsen aan rivieroevers en ruderale terreinen.
Sleutel, naar Lambinon et al. (1998):

– Plant tot 1 m hoog. Takken een scherpe hoek (ca. 40°) met de hoofdstengel vormend. Stengel kantig, diep gegroefd. Schermen duidelijk ongelijk, de centrale groot, met (7-)9-20 stralen van ongelijke lengte; de langste schermstralen tot 7 cm lang	Pastinaca sativa subsp. sativa
– Plant tot meer dan 1,5 m hoog. Takken (in ieder geval de onderste) een hoek van ca. 60° met de hoofdstengel vormend. Stengel min of meer cilindervormig, zelden gestreept of iets gegroefd. Schermen enigszins ongelijk, de centrale tot weinig groter dan de overige. Schermstralen 5-7(-9), ongeveer gelijk van lengte; de langste schermstralen tot ongeveer 4 cm lang	Pastinaca sativa subsp. urens

Rosa
Rosa canina (Hondsroos), Rosa rubiginosa (Egelantier) en Rosa villosa (Viltroos) worden gesplitst in meerdere microsoorten. Binnen afzienbare tijd zal in Gorteria deze nieuwe indeling binnen de Rozen worden behandeld. Overigens zijn er enkele ongerechtigheden in Tabel 3 van de Standaardlijst (p. 192) geslopen. Zo horen Rosa columnifera en Rosa elliptica niet bij de Rosa canina-, maar bij de Rosa rubiginosa-groep. De abusievelijk bij deze groep geplaatste Rosa pseudoscabriuscula hoort thuis bij de Rosa villosa-groep.
Een determinatiesleutel, beschrijvingen van de microsoorten alsmede taxonomische en ecologische achtergronden zijn te vinden bij Thomaes et al. (2004).

Vicia sativa
Vicia sativa subsp. nigra (Smalle wikke) wordt gesplitst in Vicia sativa subsp. sativa en Vicia sativa subsp. segetalis (Vergeten wikke).
Lambinon et al. noemt Vicia sativa subsp. segetalis "waarschijnlijk de meest voorkomende ondersoort in het gebied van de Flora, nu eens verward met subsp. nigra, dan weer met de subsp. sativa; twijfelachtig inheems, maar in ieder geval al sinds lang ingeburgerd". Dit geldt waarschijnlijk ook voor ons land! Onderstaande sleutel, waarin ook subsp. sativa is opgenomen, is gebaseerd op Lambinon et al. (1998), Sebald et al. (1992) en Stace (1987):

1 Bladen >5 mm breed. Bloemen 18-30 mm lang. Peulen bij rijpheid bruin tot bruingeel wordend, meest zacht behaard	Vicia sativa subsp. sativa
– Bladen 2-6 mm breed. Bloemen 9-26 mm lang. Peulen bij rijpheid donkerbruin tot zwart wordend, kaal	--> 2
2 Bovenste bladen 2-3 mm breed. Kelk ongeveer half zo lang als de vlag, deze loodrecht naar boven gebogen. Peulen 30-40 mm lang	Vicia sativa subsp. nigra
– Bovenste bladen 3-6 mm breed. Kelk ongeveer ¾ zo lang als de vlag, deze met een hoek van 30-45° naar boven gebogen. Peulen tot 70 mm lang	Vicia sativa subsp. segetalis

Sagina apetala
Sagina apetala (Tengere vetmuur) wordt opnieuw gesplitst in Sagina apetala subsp. apetala (Donkere vetmuur) en Sagina apetala subsp. erecta (Uitstaande vetmuur).
We kennen in ons FLORON-district alleen Sagina apetala subsp. erecta, die zich de laatste vijftien jaar sterk heeft uitgebreid in het stedelijk gebied. [Bij mijn weten is er in D19 zelden naar de ondersoorten gekeken.]
Sleutel, naar Lambinon et al. (1998):

– Kelkbladen 1-1,6 mm lang, in de vruchttijd meestal recht afstaand. Bladen tenminste bij de voet met stijve wimperharen (Fig. 5A)	Sagina apetala subsp. erecta
– Kelkbladen 1,7-2,2 mm lang, meestal tegen de rijpe vrucht aanliggend. Bladen kaal of de bovenste iets klierharig (Fig. 5B)	Sagina apetala subsp. apetala

Fig. 5. A. Sagina apetala subsp. erecta    B. Sagina apetala subsp. apetala    Bron: Jonsell 2001)

Literatuur

• Dirkse, G.M., R. Barendrecht & C.G. Abbink-Meijerink (1998). Amaranthus bouchonii Thell. (Franse amarant) en A. hybridus L. (Groene amarant) in Nederland. Gorteria 24: 69.
  
• Jonsell, B. (ed.) (2001). Flora Nordica 2 .
  
• Kreutz, C.A.J. & H. Dekker (2002). De orchideeën van Nederland, p. 317.
  
• Lambinon, J., J. de Langhe, L. Delvosalle & J. Duvigneaud (1998). Flora van België, het Groothertogdom Luxemburg, Noord-Frankrijk en de aangrenzende gebieden.
  
• Reijerse, A.I. & P.F. Stolwijk (2002). Panicum schinzii Hack, ingeburgerd in Nederland. Gorteria 28: 77.
  
• Sebald, O., S. Seybold & G. Philippi (1992). Die Farn- und Blütenpflanzen Baden-Württembergs. Band 3.
  
• Stace, C.A. (1987). New Flora of the British Isles.
  
• Thomaes, A., K. van der Mijnsbrugge & K. de Cock (2004). Taxonomie, ecologie en verspreiding van inheemse rozen in Vlaanderen.
  
• http://www.ibw.vlaanderen.be/publicaties/rapporten/bossen/rozen-internet72dpi.pdf (1,8M)